- Er is sprake van een organisatie van arbeid en kapitaal
- Waarmee wordt deelgenomen aan het economische verkeer, en
- Er is sprake van een winstoogmerk.
Als aan één van de voorwaarden niet is voldaan, is er geen sprake van het drijven van een onderneming. Meestal blijven verenigingen en stichtingen buiten de vennootschapsbelastingplicht omdat niet aan de derde voorwaarde is voldaan: er is geen sprake van een winstoogmerk. Als een stichting of vereniging in concurrentie treedt met andere vennootschapsbelastingplichtige ondernemers of ondernemers die inkomstenbelasting betalen, wordt geacht aan het winststreven te zijn voldaan. In zo’n geval is bij de beoordeling van de vennootschapsbelastingplicht niet meer van belang of sprake is van een winstoogmerk. Zodra er een keer een positief resultaat is, is vennootschapsbelasting verschuldigd.
De hiervoor behandelde ondernemingsfictie in het geval van in concurrentie treden is niet van toepassing als niet voldaan is aan één van de andere voorwaarden voor het drijven van een onderneming. Als er geen sprake is van een organisatie van arbeid en kapitaal of er wordt niet deelgenomen aan het economische verkeer, kan een stichting of vereniging niet meer vennootschapsbelastingplichtig zijn op grond van de fictiebepaling van artikel 4 letter a Wet op de vennootschapsbelasting 1969.
Dus op het moment dat aannemelijk gemaakt kan worden dat er geen sprake is van deelname aan het economische verkeer, is er definitief geen sprake van vennootschapsbelastingplicht. Wanneer is er nu geen sprake van deelname aan het economische verkeer?
Over deze vraag heeft de rechter zich al een aantal keer gebogen. De hoeveelheid rechtspraak over de vraag wanneer sprake is van deelname aan het economische verkeer is beperkt. Recent heeft het Hof een uitspraak gedaan over een stichting die zich bezighoudt met een kwaliteitsregeling voor de fysiotherapie.
In een procedure van de vereniging van notariële estateplanners met verschillende activiteiten heeft het Hof Amsterdam beslist dat de vereniging deelneemt aan het economische verkeer voor zover ze de opleiding tot estate planner organiseerde en voor het jaarlijkse congres. Voor beide activiteiten geldt dat deze ook toegankelijk zijn voor niet leden, daarmee is sprake van optreden in het economische verkeer. Voor de activiteiten die alleen openstonden voor de leden, was geen sprake van deelname aan het economische verkeer. Tegen de uitspraak van het Hof was door de Staatssecretaris van Financiën beroep in cassatie aangetekend. Dat is door de Staatssecretaris weer ingetrokken, waardoor de rechter in hoogste instantie zich nog niet heeft uitgelaten over de vraag wanneer sprake is van deelname aan het economische verkeer.
Bij het intrekken van het cassatieberoep heeft de Staatssecretaris van Financiën aangegeven in welke gevallen er volgens hem sprake is van deelname aan het economische verkeer.
- Het verrichten van diensten aan een besloten groep, die niet of nauwelijks kan wijzigen, neigt naar de kwalificatie dat geen sprake is van deelname aan het economische verkeer;
- Wanneer echter eenvoudig toegetreden kan worden tot de besloten groep om alsnog tegen betaling diensten te ontvangen, kan wel sprake zijn van deelname aan het economische verkeer;
- Richten de verleende diensten zich uitsluitend op de algemene belangenbehartiging van de leden, dan is geen sprake van deelname aan het economische verkeer;
- Is sprake van het tegen betaling, ook wanneer geen sprake is van betaling per dienst maar bijdrage van een vast jaarbedrag, verrichten van individuele diensten ten behoeve van leden, dan is weer wel sprake van deelname aan het economische verkeer.
De criteria kunnen volgens de Staatssecretaris aan de rechtspraak ontleend worden, de vraag is of dit inderdaad het geval is. In het nieuwe subsidiebesluit van 8 augustus 2023 heeft de Staatssecretaris de hiervoor genoemde opsomming ook opgenomen. Bij onderdeel c in het nieuwe beleidsbesluit is de toevoeging in beginsel opgenomen voor geen sprake van deelname aan het economische verkeer. Dat betekent dat het lastiger zal zijn om een beroep te doen op het vertrouwensbeginsel om buiten de vennootschapsbelastingheffing te blijven, als alleen sprake is van belangenbehartiging.
In het verleden is het standpunt wel eens ingenomen dat voor een vereniging wel sprake kan zijn van een besloten kring (geen deelname aan het economische verkeer) en dat voor een stichting hiervan geen sprake kan zijn. De volgende uitspraak leert ons dat ook voor de stichting sprake kan zijn van een besloten kring waarmee er geen deelname aan het economische verkeer is.
In een recente uitspraak van de Stichting keurmerk fysiotherapie die een kwaliteitsregister bijhoudt voor fysiotherapeuten en fysiotherapiepraktijken. Doel van de stichting is om de kwaliteit van fysiotherapeutische zorg te verhogen. De rechtbank oordeelde dat geen sprake was van deelname aan het economische verkeer omdat het aangesloten raken bij de stichting aan voorwaarden was verbonden. Aangesloten fysiotherapeuten moeten aan bepaalde kwaliteitseisen voldoen. Daarop worden ze getoetst en niet iedere fysiotherapeut komt door de toetsing heen. Ook tijdens de periode dat het keurmerk gevoerd wordt, kunnen ze getoetst worden of nog aan de kwaliteitseisen voldaan wordt. Het totale aantal leden/aangesloten partijen is dan weer geen criterium dat relevant is bij de beoordeling van de vennootschapsbelastingplicht.
In het hoger beroep heeft het Hof beslist dat wel sprake was van deelname aan het economische verkeer voor de stichting. Het Hof komt tot de conclusie dat de voorwaarden die gesteld worden om aangesloten te raken niet zodanig zijn dat gezegd kan worden dat sprake is van een besloten kring. Het deelnemersbestand is jaarlijks met honderden deelnemers gegroeid en het potentiële deelnemersbestand is nog veel groter. De stichting bracht de deelnemers ook financieel voordeel omdat zij met het keurmerk een hogere vergoeding aan de verzekeringsmaatschappij mogen declareren als zonder het keurmerk. De stichting verzorgt ook de aanlevering van de data van de deelnemende praktijken aan een derde partij die de data verwerkt. De kosten hiervan worden gedekt uit de deelnemersbijdrage. Tot slot ontwikkelt de stichting met een onderwijsaanbieder cursussen die de onderwijsaanbieder vervolgens aanbiedt. De kosten van het ontwikkelen van de cursus worden gedekt uit de financiële bijdragen van de deelnemers. Met de hiervoor genoemde activiteiten is volgens het Hof sprake van deelname aan het economische verkeer.
Het is nu afwachten of de Hoge Raad eindelijk eens een uitspraak doet over de vraag in welke gevallen er deelname aan het economische verkeer is. De rechtbank en het hof komen in de zaak van Stichting keurmerk fysiotherapie tot een verschillende conclusie. Daarmee kan geconstateerd worden dat het voor een stichting ook mogelijk is om niet aan het economische verkeer deel te nemen als aan een besloten groep wordt gepresteerd. In deze situatie is het Hof gezien de omstandigheden van mening dat de mogelijkheid van toetreden die op grote schaal plaatsvindt, ertoe leidt dat sprake is van deelname aan het economische verkeer. De Hoge Raad zou eindelijk eens met een aantal criteria moeten komen in welke situatie wel of niet sprake is van deelname aan het economische verkeer.
mr. Ewoud de Ruiter is belastingadviseur bij 3RRR Belastingadviseurs.
Meer weten over de belastingplicht van stichtingen en verenigingen? Volg dan de cursus daarover bij Fiscaal Vanmorgen
