De verantwoording over de jaarlijkse belastingontvangsten, die volgens de Miljoenennota in 2026 € 301,6 miljard bedragen, is verspreid over diverse jaarverslagen en mist toelichting. “Dat maakt het moeilijk voor het parlement om de resultaten van belastingmaatregelen te zien. Met het risico dat kansen blijven liggen om het belastingstelsel doeltreffender, doelmatiger en eenvoudiger te maken.” De Algemene Rekenkamer heeft onderzoek gedaan naar de verantwoording en doet in het rapport Verantwoord Belasten concrete aanbevelingen om de informatievoorziening te verbeteren.
Geen duidelijkheid over behalen doelstellingen
Het Financieel Jaarverslag van het Rijk (FJR) kent wel een bijlage waarin alle belastingopbrengsten gezamenlijk zijn vermeld, maar het inzicht is beperkt doordat de verschillen tussen verwachte en daadwerkelijke belastingopbrengsten vaak niet of maar beperkt worden toegelicht. “Er is ook geen gedetailleerd meerjarig overzicht van de belastingopbrengsten, waardoor ontwikkelingen ten opzichte van het verleden niet zichtbaar worden.”
De rekenkamer zou het logisch vinden als het parlement periodiek en in één document verantwoording zou ontvangen over de verschillen tussen verwachte en daadwerkelijke opbrengsten van de maatregelen uit het jaarlijkse belastingplan. “Zo wordt duidelijk of de (budgettaire) doelstellingen van belastingmaatregelen worden behaald. Zo’n verantwoording is er momenteel niet, waardoor het voor leden van het parlement moeilijk te achterhalen is of belastingmaatregelen uitpakken zoals was verwacht.”
Een voorbeeld is de ‘jubelton’, de ruime schenkingsvrijstelling voor de eigen woning. Die kostte de samenleving in 2013 en 2014 ruim een miljard, het tienvoudige van wat vooraf aan inkomstenderving werd verwacht.
Lastenverschuiving buiten beeld
Bovendien krijgt de Kamer beperkt informatie over de grondslagen van de belastingopbrengsten, terwijl die informatie wel beschikbaar is. Zo bestaan de opbrengsten van de inkomstenbelasting uit belasting op inkomen uit werk én belasting op inkomen uit vermogen. In de informatie die het parlement over inkomstenbelasting krijgt, wordt alleen een totaalbedrag vermeld. “Daardoor is niet duidelijk welk deel van de belastingopbrengsten is geheven over welk type inkomen. Een mogelijke lastenverschuiving van belastingheffing op vermogen naar arbeid blijft zo buiten beeld.”
Juridische procedures
De Rekenkamer staat ook stil bij de box 3-problematiek: op basis van het kerstarrest moeten sinds 2022 risico’s van lopende juridische procedures worden vermeld bij de verantwoording. “Belastingprocedures zijn hiervan echter uitgezonderd op basis van fiscale geheimhouding, terwijl juist deze juridische procedures geregeld leiden tot flink lagere ontvangsten.” Zo hebben de box 3-arresten uit 2021 en 2024 geleid tot een tegenvaller van ruim € 15 miljard. “Er is geen goede reden om juridische risico’s voor fiscale procedures niet te vermelden. In reactie op dit rapport erkent de minister dit ook”, aldus de Rekenkamer.
Meer inzicht in verdeling lastendruk
Mogelijkheden voor verbetering zijn wat de Algemene Rekenkamer betreft het opnemen van alle belastingontvangsten in het jaarverslag van het ministerie van Financiën en het aanpassen van de indeling, zodat leden van het parlement alle informatie op één plek en in één overzicht krijgen.
Verder zou de specificatie van de belastingontvangsten meer diepgaand moeten worden gemaakt. “Neem waar mogelijk een toelichting op over de grondslagen van belastingen en de verdeling van de lastendruk over groepen belastingbetalers.” Het zou ook helpen als de overheid in een jaarlijkse rapportage meer informatie geeft over doelen en resultaten van belastingbeleid, is een aanbeveling.
Financiën wil aanbevelingen overnemen
De demissionair minister van Financiën sluit zich in zijn reactie op de publicatie grotendeels aan bij de aanbevelingen om de informatievoorziening over de belastingontvangsten te verbeteren en heeft beloofd daar stappen in te zetten. “De Algemene Rekenkamer vindt het belangrijk dat leden van het parlement worden betrokken bij dit proces.”
