De huidige eigenwoningregeling is onwerkbaar geworden. Dat stellen twee onderzoeksbureaus die in opdracht van het ministerie van Financiën de regels rondom woningfinanciering onder de loep hebben genomen. Afschaffen van de renteaftrek kan die complexiteit verminderen. Staatssecretaris Snel wil geen voorschot nemen op mogelijke wetswijzigingen: ‘Dat is aan een volgend kabinet’.
Financiën heeft de eigenwoningregeling op verzoek van de Kamer laten evalueren. Onderzoeksbureau SEO heeft gekeken naar de doelmatigheid, Panteia heeft zich over de complexiteit gebogen. Hypotheekrenteaftrek en eigenwoningforfait lijken bij te dragen aan eigenwoningbezit, zo luidt de voorzichtige conclusie van SEO. ‘Als ook de negatieve neveneffecten (hoge kosten, hogere huizenprijzen, lagere welvaart, meer schuldopbouw) worden beschouwd moet echter worden geconcludeerd dat de regeling ondoelmatig is. Van de maatregelen na 2001 zijn vooral de fiscale aflossingseis en de tariefmaatregel effectief en doelmatig in het beperken van deze neveneffecten.’ Doordat die maatregelen ongelijksoortig zijn, is de complexiteit de laatste jaren wel toegenomen.
Defiscaliseren
Deskundigen geven het afschaffen van de hypotheekrenteaftrek of het verhuizen van de eigen woning naar box 3 als opties. ‘Defiscaliseren draagt bij aan het beperken van prikkels voor schuldopbouw en vermindert de verstoring van de woonbeslissing doordat de (expliciete) fiscale tegemoetkoming wordt afgebouwd naar nul. Defiscalisering zou bovendien de complexiteit, zowel voor de Belastingdienst als voor de huishoudens en hypotheekverstrekkers, zeer sterk reduceren’, aldus Snel in de brief waarmee hij de onderzoeken aan de Tweede Kamer stuurt. Het alternatief van verplaatsen naar box 3 – woning als vermogen in plaats van inkomstenbron – heeft als voordeel dat de eigen woning fiscaal neutraal behandeld wordt. ‘Verschillende vermogenscomponenten worden dan fiscaal gelijk behandeld, waardoor ook verschillen tussen de koop- en de (commerciële) huurmarkt verdwijnen.’
Veel informatie nodig
Panteia wijst op toenemende complexiteit door samenloop van deelregelingen bij bepaalde levensgebeurtenissen. Dat vereist veel informatie over het eigenwoningverleden. ‘Op basis van de geconstateerde knelpunten en de daarmee samenhangende gevolgen voor een juiste toepassing van de eigenwoningregeling komen wij tot de conclusie dat de huidige eigenwoningregeling te complex is, waardoor een juiste toepassing in sterke mate belemmerd wordt. Daarmee is de huidige eigenwoningregeling niet goed houdbaar, controleerbaar, uitvoerbaar en handhaafbaar.’ Ook Panteia noemt defiscaliseren en box 3 als opties voor de eigen woning, naast de introductie van een aparte box 4.
Keuzes doorschuiven
Snel erkent dat de eigenwoningregeling complex is geworden, maar wil nog geen uitspraken doen over een exit van de eigen woning uit box 1: ‘Er zijn verschillende scenario’s denkbaar om de huidige complexiteit van de eigenwoningregeling te verminderen. Dat kan binnen de huidige behandeling van de eigen woning in box 1, het zou eventueel ook denkbaar zijn via een route die SEO en Panteia noemen als de verdergaande scenario’s van defiscalisering of het overbrengen naar box 3.’ Stappen daartoe zijn keuzes die een volgend kabinet moet maken, aldus de staatssecretaris.