Het BCF stelt gemeenten en provincies in staat betaalde btw op uitbestede diensten terug te vorderen. Hiermee moet worden voorkomen dat btw een verstorende factor is bij de keuze tussen zelf doen of uitbesteden. Beleidsdoorlichtingen uit eerdere jaren bevestigden al dat het systeem in theorie doeltreffend is. Met het huidige onderzoek wilde het ministerie achterhalen hoe het fonds in de praktijk functioneert en welke lasten ermee gepaard gaan.
Onderzoek
Voor het onderzoek zijn eind januari 2025 vragenlijsten verstuurd naar 90 gemeenten en alle 12 provincies. Uiteindelijk gaven 36 gemeenten en 8 provincies gehoor aan de oproep, waarvan respectievelijk 33 en 6 hun gegevens voldoende konden specificeren. De respons was redelijk gespreid, hoewel bij middelgrote gemeenten en in Friesland de respons achterbleef.
Gemeenten konden vragen stellen via een helpdesk en werden bij uitblijven van reactie telefonisch benaderd. Ook het ministerie stuurde een rappelbrief om het belang van het onderzoek te onderstrepen.
Uitvoeringslasten verschillend
Uit de resultaten blijkt dat gemeenten gemiddeld €1,46 per inwoner aan personele uitvoeringslasten maken voor het BCF. Daarbovenop komt gemiddeld €0,05 per inwoner aan overige lasten, zoals software en vakliteratuur. De verschillen tussen gemeenten zijn groot en staan los van het inwonertal of andere structuurkenmerken. Kleine gemeenten zijn bovendien vaak genoodzaakt fiscale expertise extern in te huren, wat extra kosten met zich meebrengt.
Bij provincies liggen de personele lasten lager, met gemiddeld €0,32 per inwoner. Daar komt bij dat ook hier administratie en beoordeling het grootste deel van het werk uitmaken. Opvallend is dat veel werk zich concentreert op de taakvelden verkeer, vervoer en natuur.
Beleidskeuzes
Hoewel het fonds bedoeld is om btw geen rol te laten spelen in beleidsafwegingen, blijkt dat dit in de praktijk grotendeels lukt. Ruim de helft van de gemeenten geeft aan dat btw nauwelijks een rol speelt bij strategische keuzes over in- of uitbesteden. Op een schaal van 0 tot 100 scoort de btw-component gemiddeld slechts 6 punten, tegenover 94 voor andere overwegingen zoals strategische of politieke motieven.
Alleen bij complexe samenwerkingsverbanden, zoals gemeenschappelijke regelingen of shared service centers, speelt btw soms wel een rol. Dit komt doordat de btw dan per deelnemende partij moet worden gedeclareerd, wat extra administratieve lasten veroorzaakt.
Gedeclareerde btw loopt op
In 2023 declareerden de steekproefgemeenten gezamenlijk €1.055 miljoen aan btw bij het BCF, tegen €863 miljoen in 2019. De meeste btw werd gedeclareerd binnen de taakvelden bestuur & ondersteuning, verkeer & vervoer, het sociaal domein en volkshuisvesting. Opvallend is dat de omvang van gedeclareerde btw lang niet altijd overeenkomt met de uitvoeringslasten. Zo vraagt het declareren van btw in het taakveld verkeer relatief weinig werk, terwijl bij onderwijs relatief veel inspanning nodig is voor een bescheiden bedrag.
Deze verschillen hangen samen met de complexiteit van wet- en regelgeving per taakgebied en de manier waarop de administratie is ingericht. Gemeenten met een efficiënte organisatie geven aan dat integratie van btw- en BCF-taken, goede interne controle en contact met de Belastingdienst de lasten beperken.
Verklaring lastig
Bij de analyse is gezocht naar verbanden tussen de hoogte van de uitvoeringslasten en kenmerken zoals gemeentegrootte, samenstelling van het takenpakket of aantal facturen. Geen van deze factoren blijkt een goede voorspeller te zijn. Uiteindelijk is gekozen om het inwonertal als enige verdeelsleutel te gebruiken voor extrapolatie naar landelijke cijfers.
Conclusies
In de gesprekken met gemeenten en provincies is nadrukkelijk aandacht gevraagd voor twee knelpunten. Ten eerste kost de verwerking van specifieke uitkeringen veel tijd. Gemeenten geven aan dat een vermindering van het aantal specifieke uitkeringen en/of een vereenvoudiging van de fiscale afhandeling daarvan aanzienlijk zou kunnen bijdragen aan het verlagen van de uitvoeringslasten. Ten tweede leiden samenwerkingsverbanden tot extra administratieve belasting. Een mogelijke oplossing die hierbij werd aangedragen, is het invoeren van de mogelijkheid dat één gemeente optreedt als penvoerder en namens het samenwerkingsverband de compensabele btw voor alle deelnemende partijen declareert.
