Er zijn boeken vol geschreven over erfrecht en successieheffingen. Een goede adviseur weet precies hoe dat in elkaar zit. Maar net zo goed geldt: dichter bij een klant kun je niet komen! Als je zijn vertrouwen niet hebt of krijgt, dan word je nooit een goede adviseur.

Erik Tops is fiscalist en heeft jarenlang meegelopen in de reguliere fiscale praktijk, bij de Belastingdienst, bij Deloitte en nu al een aantal jaren bij adviesorganisatie Fiscount. De afgelopen 6 jaar houdt hij zich alleen maar bezig met erfrecht en estate planning. ‘Echt mijn ding’, zo stelt hij.

Twee pijlers

Het is iets wat hij meerdere malen in het gesprek benadrukt. Enerzijds die stevige juridische en fiscale kennis die noodzakelijk is om klanten goed en betrouwbaar van advies te kunnen zijn. Die andere pijler is veel persoonlijker. Slaag je er als adviseur in een vertrouwensrelatie op te bouwen met je klant? Met de ondernemer, de man of vrouw, de misschien vermogende particulier die zijn nalatenschap goed wil regelen. Dat vertrouwen winnen heb je maar weinig tijd voor. ‘Misschien maar een minuut. De eerste indruk die je maakt is echt belangrijk. Dichter bij een klant kun je immers niet komen.’

Op tijd beginnen

Hoe moet het vermogen binnen een familie, binnen een onderneming nadat de ondernemer overlijdt? Dat is afgepeld de grote vraag waar het hier om gaat. De antwoorden zijn niet eenvoudig. Soms hebben ondernemers dit goed geregeld en vaak niet. Wat moet je dan doen?

Soms ben je te laat. Dan is bijvoorbeeld de ondernemer overleden en is er weinig meer te regelen. Dan geldt in feite het langstlevendenbeding. De erfenis vervalt aan de langstlevende partner. Willen nabestaanden dit anders regelen? Dan kan dat, maar dat moet dan wel binnen 3 maanden na het overlijden. Maanden waarin de meeste mensen toch gewoon bezig zijn met rouwen. Het emotioneel verwerken van het verlies.

Op tijd beginnen is daarom essentieel. ‘Dan weet je als ondernemer dat je zaken geregeld kunt hebben zoals jij dat wilt.’ Om die reden geeft Erik er de voorkeur aan om een eerste gesprek alleen te voeren met de betrokken ondernemer, zonder dat iemand anders daarbij aanwezig is. ‘Dan kun je precies vragen naar wat hij/zij wil! Je moet weten hoe binnen een familie de hazen lopen. Hoe de verhoudingen liggen.’

Het echte formeel-juridische begin ligt nog veel eerder. Huwelijksvermogensrecht is een vast startpunt van het goed regelen van een nalatenschap. En daar hoort dan weer een hele checklist bij:

• Zijn er huwelijkse voorwaarden?
• Zijn die goed bijgehouden?
• Is goed vastgelegd wat wie toekomt?
• Wat is er wel in voorwaarden vastgelegd?
• Wat is er niet vastgelegd?
• Tenaamstellingen, enzovoort

Wanneer dit allemaal goed geregeld is, wordt het opstellen van een testament een stuk eenvoudiger. Wanneer de huwelijkse voorwaarden goed zijn vastgelegd wordt – ook zonder testament – de afwikkeling van een nalatenschap ook weer een stuk eenvoudiger. Vooraf is er immers dan al zo veel vastgelegd dat naderhand, na het overlijden van de betrokken ondernemer, veel minder is om ruzie over te maken. Of – positief geformuleerd – dan is de urgentie om onmiddellijk zaken te regelen een stuk minder.

Erik vindt het van belang dat mensen het bij het regelen van hun nalatenschap daar niet op aan moeten laten komen.

Wat is een goed testament?

‘Met een goed testament kun je twee kanten op. De eerste keuze is: ik wil als erflater een verdeling precies zoals ik wil! Dan geef je gerichte instructies in je testament. De andere keuze is: ik laat aan jou – op het moment dat ik er niet meer ben – als langstlevende de keuzes die jij wilt maken. Ik weet immers niet hoe straks de situatie is en welke keuzes ik dan zou kunnen maken.’ Hij noemt het een carte blanche keuzetestament. In zo’n geval zit nabestaanden niet vast aan een driemaandentermijn om eventueel dingen anders te willen regelen. Nabestaanden kunnen dan in alle rust hun keuzes maken: uitdelen naar de kinderen, een extra legaat, noem maar op.’

Juridisch conflict

‘Het is echter geen garantie dat alles altijd goed gaat. Denk aan situaties met samengestelde gezinnen. Kinderen uit eerdere relaties’. Of de tweede echtgeno(o)t(e) heeft kinderen uit een eerdere relatie. Er zijn leeftijdsverschillen of flinke vermogensverschillen. Je kunt je talloze situaties voorstellen die het regelen van de erfenis bemoeilijken. Situaties waarin mensen zich bewust of onbewust benadeeld voelen, enzovoort. Zeker in de fase waarin de afspraken worden vastgelegd moet een goede adviseur echt wel weten hoe deze relaties met elkaar verbonden zijn. In deze zin vormen samengestelde gezinnen voor een adviseur wel de grootste uitdaging. Hier komen empathie en vakkennis wel bij elkaar.’

‘En dan komen er hele persoonlijke en menselijke vragen naar boven. Moeilijke gevallen. Een erflater die zegt: “Ik wil toch zeker weten dat mijn kinderen ook aan bod komen.” Maar stel het vermogen is niet zo groot. Eerst komt de zorg voor de partner en als die er niet meer is dan moet het resterende vermogen ook ten goede komen aan de kinderen uit een eerste huwelijk en zegt de ondernemer: “moet het geld naar mijn kinderen gaan en niet naar de kinderen van de partner, want dat zijn niet mijn kinderen.” Zo loop je dus door een emotioneel mijnenveld.’

Empathie en vakkennis komen bij elkaar

Wensen vertalen naar regels?

‘Persoonlijke wensen en verlangens vormen het spoorboekje voor het testament. Het bepaalt hoeveel en welke keuzes partners en erfgenamen nog kunnen maken. En dat kan op heel veel manieren. En de wensen en de problemen die eruit voortkomen hebben vrijwel altijd hun wortels in de persoonlijke relaties binnen een familie.’ En opnieuw komt Erik weer met voorbeelden die soms in een soap niet zouden misstaan, maar die blijkbaar toch echt wel tot het leven van mensen kunnen behoren. Familiebedrijven zonder opvolgers. Familiebedrijven met opvolgers. Kinderen uit eerdere relaties. Een nieuwe partner die misschien 6 of 10 jaar ouder is dan de kinderen. Dat betekent dat kinderen lang op hun kindsdeel zouden moeten kunnen wachten. Of een goede reden om kinderen toch iets minder toe te kennen.