Van het aantal gemelde ongebruikelijke transacties is vorig jaar een flink hoger aantal verdacht verklaard, bleek eerder deze zomer uit het jaarverslag van de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU-Nederland). Hoe doen accountants het eigenlijk en wat wordt er met hun meldingen gedaan? Accountancy Vanmorgen sprak erover met Hennie Verbeek-Kusters, hoofd van FIU-Nederland.
door Misha Hofland
FIU-Nederland bestaat sinds 2008, aanvankelijk als onderdeel van de politie en inmiddels als zelfstandige organisatie. “We zijn ontstaan uit aanbevelingen van de Financial Action Task Force (FATF)”, vertelt Verbeek-Kusters. “Dat is een internationale taskforce die is gestart door de Amerikanen in hun war on drugs. Vanuit het idee dat je zware internationale criminaliteit niet kunt bestrijden als je niet ook de financiële kant daarvan aanpakt. De FATF is inmiddels een heel krachtige, invloedrijke organisatie geworden die een aantal aanbevelingen heeft gedaan die landen niet naast zich neer kunnen leggen. Eén van die aanbevelingen is dat elk land één FIU moet hebben, een centraal orgaan waar de private instellingen in dat land ook een bijdrage leveren aan de aanpak van witwassen. Later is daar ook de financiering van terrorisme bijgekomen. De FIU begeeft zich in die zin op het snijvlak tussen publiek en privaat, omdat er een hele hechte relatie moet zijn met de private sector. De FIU kan haar rol alleen maar spelen als er goede meldingen binnenkomen en de FIU moet er op haar beurt ook weer voor zorgen dat die meldingen goed worden begrepen en ontvangen door de opsporing.”
Het aantal meldingen van ongebruikelijke transacties bij de FIU is het afgelopen jaar flink gestegen?
“Ja, de banken springen er wat dat betreft echt uit. Die hebben ongeveer 50% meer meldingen bij ons gedaan. Je ziet dat er door de pandemie een verschuiving is geweest naar de sectoren waar veel online betalingen worden gedaan, zoals creditcardinstellingen en payment serviceproviders. Het aantal meldingen bij de casino’s is juist enorm teruggelopen, want die zijn natuurlijk grotendeels gesloten geweest. De forse toename zit vooral bij de banken, de afgelopen jaren is er sowieso bijna elk jaar wel een gestage toename in het aantal meldingen geweest. Er is natuurlijk heel veel focus komen te liggen op de banken, naar aanleiding van de witwasboete voor ING en afgelopen jaar ook ABN AMRO. Dat heeft er toe geleid dat alle banken heel veel zijn gaan investeren in hun compliance, in het op orde krijgen van hun monitoring. Dat heeft echt wel een vliegwieleffect gehad. En daarbij zijn er in 2020 een paar nieuwe meldersgroepen bij gekomen. We zien dat de meldingen met name bij de crypto exchanges en de walletproviders dit jaar in de lift zitten.
“Meer geld voor IT is bitterhard nodig”
Het aantal meldingen dat we doormelden aan de opsporingsdiensten stijgt ook gestaag. Het feit dat we meer kunnen doormelden heeft er ook mee te maken dat we een aantal investeringen aan het doen zijn in het verbeteren van onze IT. Maar de FIU heeft de komende jaren ook echt een stevige nieuwe IT-voorziening nodig. We hebben een aanvraag ingediend om ons daarvoor meer geld ter beschikking te stellen en dat is bitterhard nodig. Die groei vraagt er echt om dat we op enig moment kunnen gaan investeren in onze IT, anders wordt het wel heel erg ingewikkeld. Dat is een noodkreet die ik graag uitdraag.”
Waar wordt die toename van het aantal meldingen door veroorzaakt, zitten de Wwft-verplichtingen bij sommige beroepsgroepen inmiddels wat beter tussen de oren?
“Als je bijvoorbeeld naar de accountants kijkt, dan zien we ten opzichte van vijf jaar geleden niet alleen een stijging in het aantal meldingen, maar vooral ook in de kwaliteit van de meldingen. En vorig jaar hebben we bijvoorbeeld heel nadrukkelijk geïnvesteerd in bewustwording en het geven van informatie aan makelaars, omdat dat een sector was die toch wel een beetje achterbleef. In de advocatuur blijft het een beetje een ingewikkeld verhaal. Maar je ziet bij de groepen die al wat langer meldingsplichtig zijn dat het behoorlijk begint in te dalen. De accountants vallen daar ook zeker onder.”
Wat maakt dat een melding van een ongebruikelijk transactie kwalitatief goed is?
“Het is belangrijk dat accountants goed omschrijven waarom een transactie in hun ogen ongebruikelijk is. We hebben gezien dat dat de afgelopen jaren beter gaat. Als een accountant een transactie bij ons meldt zonder duidelijke beschrijving waarom de transactie ongebruikelijk was, is het voor ons erg ingewikkeld om daar chocola van te maken. Juist de positie van de accountant stelt hem in staat om te onderkennen: hier klopt iets niet, de onderbouwing ontbreekt of deugt niet. Dat specifieke element maakt het voor ons belangrijk om een melding goed te kunnen beoordelen. De expertise van de accountant is bij uitstek het vermogen om te kijken: klopt dit verhaal? Een bank ziet alleen de transactie, maar de accountant ziet het verhaal daaronder. Dat kan net het plaatje compleet maken: waarom is er hier sprake van witwassen of terrorismefinanciering? Ook als het bijvoorbeeld gaat om niet-ambtelijke corruptie hebben we internationaal vastgesteld dat juist de accountant echt een cruciale rol kan spelen bij het bepalen van wat nu een afwijkende betaling is ten opzichte van het normale patroon.”
Corona heeft de afgelopen tijd ook tot meer meldingen geleid?
“Ja enorm, daar zijn we behoorlijk druk mee geweest het afgelopen jaar. In het algemeen zie je wel dat er altijd mensen zijn die proberen om te profiteren van schaarste. In het begin van de covidcrisis was er angst voor schaarste van beschermingsmiddelen: beschermende kleding, handschoenen, mondmaskers en zelfs beademingsapparatuur. En er waren dus ook onmiddellijk criminelen die daarin doken en enorme partijen aanboden die er in werkelijkheid helemaal niet waren of niet aan de kwaliteitseisen voldeden. Dat waren eigenlijk de eerste zaken die onderkent werden en bij ons terechtkwamen. Een bank zag op een gegeven moment bijvoorbeeld een enorme miljoenentransactie voorbijkomen die betrekking had op een levering van beschermingsmiddelen. De bank vond het wel een vreemd bedrijf om ineens beschermingsmiddelen aan te gaan bieden en meldde dat meteen. Dat hebben we toen gelukkig een halt toe kunnen roepen, want die beschermingsmiddelen bleken er dus ook gewoon niet te zijn. Dan zie je toch dat controles soms wat versoepeld worden als er angst voor tekorten insluipt.
“De eerste indruk is dat er bij de steunmaatregelen niet op enorme schaal is gefraudeerd”
Later kregen we de steunmaatregelen, die echt met stoom en kokend water tot stand zijn gekomen. Daarvan wist natuurlijk iedereen: dat gaat fraude opleveren. De maatregelen waren niet zo goed doortimmerd dat dat niet mogelijk zou zijn, omdat alles ook zo snel moest. We zijn toen gelijk om de tafel gaan zitten met politie, FIOD, Openbaar Ministerie en de inspectie SZW, om met elkaar te bespreken: wat kunnen we verwachten? Als we kijken naar de maatregelen, welke vorm van fraude zal er dan op ons afkomen? Dat hebben we zo goed mogelijk in beeld gebracht. Binnen de FIU hebben we dat in een nieuwsbrief vertaald die we onmiddellijk naar de banken hebben gestuurd. Daarin waarschuwden we: let op, meldt dit type transacties met dit type kenmerken bij ons. We zijn toen ook gelijk de meldingen gaan analyseren. Waar we dachten dat er inderdaad sprake was van misbruik hebben we dat doorgegeven, zodat ook politie, OM en FIOD gelijk konden bekijken wat ze daarvan oppakten. Zo’n nieuwsbrief hebben we later nog eens rondgestuurd en dat heeft heel veel nieuwe meldingen opgeleverd. Maar ook daar gaan straks de accountants natuurlijk nog een belangrijke rol spelen. Vooral de banken zagen alles als eerste, maar de verwachting is dat accountants, nu ze bij de controle goed gaan kijken, nog wel een aantal zaken naar voren brengen die tot nu toe niet gezien zijn.
De eerste indruk is dat er niet op enorme schaal is gefraudeerd, maar tegelijkertijd is elke procent er één teveel. Ook omdat er echt misbruik van regelingen is gemaakt, het gaat lang niet altijd om een simpele vergissing. Tegen het bewust de boel om de tuin leiden moet je als overheid optreden, vind ik. Met de TVL is in eerste instantie wel echt behoorlijk veel fraude gepleegd, vooral ook omdat het om hele hoge bedragen ging. Daarover hebben ook de banken op een bepaald moment heel nadrukkelijk aan de bel getrokken. Door het ministerie van Economische Zaken is toen gelijk de regeling aangepast. En het mooie was dat de banken daarna inderdaad aangaven: nu zien we dat het opdroogt. Zo mooi kan die samenwerking dan ook zijn.”
Vertaalt die hogere kwaliteit van meldingen zich ook in meer strafrechtelijke vervolging? Accountants willen er nog wel eens over mopperen dat ze niet zien dat er met hun meldingen ook daadwerkelijk iets gebeurd.
“Nee, niet per se. Als meldingen niet duidelijk waren gingen we eerder sowieso al terug naar de melder om extra informatie op te halen. Maar de hogere kwaliteit van de meldingen leidt er wel toe dat we betere analyses kunnen maken. Vorig jaar hebben we meer dan 100.000 transacties verdacht verklaard, dat is echt een significante toename. Niet elke transactie die wij doorzetten naar de opsporingsdiensten is er een waar gelijk een opsporingsonderzoek op wordt gezet. Die transacties worden meegenomen in de analyses die bij de opsporing worden gemaakt, zodat een samenstel van informatie kan leiden tot een opsporingsonderzoek of andere acties. Opsporingscapaciteit is en blijft beperkt, dus er moeten altijd keuzes gemaakt worden. Maar de transacties die gemeld worden, worden wel degelijk meegenomen in het algemene beeld rondom criminaliteit. We hebben de afgelopen jaren bijvoorbeeld een aantal onderzoeken naar internationale laundromats gedaan. Simpelweg leren hoe dat in elkaar zit is voor de opsporingsdiensten al heel relevant. Voor een melder zou het natuurlijk heel prettig zijn om te weten als er een veroordeling volgt op een melding en ik zou het ook heel graag zo willen terugkoppelen, maar zo is het niet. Het is een wat diffuus beeld: de verdachte transacties worden ter beschikking gesteld aan de opsporingsdiensten en daar kan er van alles mee gebeuren. Dat we daar meer zicht op willen krijgen is een feit, maar ik zou aan de andere kant ook liever niet willen dat op elke verdachte transactie een opsporingsonderzoek volgt. Dan zou het wel heel druk worden in opsporend Nederland. Dus die accountantsmeldingen, daar gebeurt echt zeker wat mee. Al is het maar om te begrijpen hoe bepaalde geldstromen lopen. En dan is het aan de FIOD om daar uiteindelijk een aantal casussen uit te lichten om feitelijk onderzoek naar te doen. Dat heeft uiteindelijk ook weer een afschrikwekkende functie richting anderen.”